W rozmowie z ForumLeczeniaRan.pl dr n. med. Sebastian Borys mówi o największych wyzwaniach w leczeniu ran o podłożu cukrzycowym, omawia najważniejsze zasady terapii ran trudno gojących się oraz tłumaczy, dlaczego właściwy dobór opatrunku specjalistycznego ma ogromne znaczenie dla skutecznego gojenia rany.

ForumLeczeniaRan.pl: Jakie problemy związane z charakterystyką i leczeniem rany dostrzega Pan u pacjentów z zespołem stopy cukrzycowej?

Dr Sebastian Borys: Są nimi niewątpliwe złożona etiologia owrzodzenia, przedłużający się czas terapii i wysoka nawrotowość owrzodzenia.

Jak to rozumieć?

Większość ran na stopach u chorych z cukrzycą spowodowana jest współwystępowaniem polineuropatii obwodowej oraz wynikającą z miażdżycy chorobą naczyń obwodowych. Zatem, upraszczając, upośledzeniem czucia na stopach i zmniejszonym napływem krwi do kończyn dolnych. Ponadto średni czas gojenia względnie niewielkiej rany wnosi nawet kilkanaście tygodni, i to w warunkach zastosowania właściwego, zgodnego ze standardami postępowania, a odsetek nawrotów owrzodzenia w ciągu 12 miesięcy po jego wygojeniu jest bardzo wysoki, sięga 40% i więcej.

Czym zatem są standardy w leczeniu ran na stopach u pacjentów z cukrzycą?

To niewątpliwie dobranie indywidualnego odciążenia chorej kończyny, terapia cukrzycy, zwalczanie infekcji poprzez użycie systemowych antybiotyków, a jeżeli to konieczne, wykonanie rewaskularyzacji kończyny, wreszcie systematyczne opracowanie rany oraz dobór odpowiedniego opatrunku.

Czy zatem dobór opatrunku może mieć istotne znaczenie dla procesu gojenia rany ?

Oczywiście. Niemniej jego rodzaj powinien być dostosowany do charakterystyki i przyczyny owrzodzenia, a nie tylko w sposób prosty do powierzchni i głębokości czy też ilości wydzieliny z rany. Dobór opatrunku powinien uwzględniać towarzyszącą ranie infekcję lub jej brak. Dobrze, gdyby opatrunek charakteryzował się łatwą aplikacją. I wreszcie najważniejsze, aby jego skuteczność i bezpieczeństwo użycia były potwierdzone wysokiej jakości dowodami naukowymi.

Jakie to dowody?

To oczywiście wyniki wysokiej klasy badań klinicznych opublikowanych w renomowanych czasopismach naukowych. Badania takie są zwykle wieloośrodkowe, przeprowadzane w referencyjnych, niezależnych ośrodkach w sposób randomizowany, gdzie przydział do grupy poddanej interwencji następuje w sposób losowy i podwójnie zaślepiony, czyli ani badacz, ani pacjent nie wiedzą, jaką terapię przechodzi. Wpływ badanego środka na rezultaty terapii znany jest zatem dopiero po zakończeniu i rozkodowaniu badania.

Jak ocenia się zatem wyniki?

No właśnie, istotną rolę odgrywa prosta i jasna definicja punktów końcowych badania. Zatem w przypadku stopy cukrzycowej jest to np. odsetek całkowicie wygojonych w danym czasie ran. Ważne jest również bezpieczeństwo terapii, zatem odpowiedź na pytanie, czy dana interwencja nie wiązała się np. ze wzrostem ryzyka amputacji kończyny lub częstości wikłającej gojenie rany infekcji.

Czy w zespole stopy cukrzycowej mamy wysokiej klasy dowody naukowe świadczące o tak rozumianej skuteczności i bezpieczeństwie w interwencjach dotyczących leczenia ran?

Badań tak wysokiej klasy, jak te, o których w bardzo dużym skrócie opowiedziałem powyżej, jest u pacjentów z zespołem stopy cukrzycowej stosunkowo niewiele. Na pewno jednym z nich jest opublikowane w 2017 r. w bardzo prestiżowym czasopiśmie naukowym „Lancet” badanie EXPLORER dotyczące porównania użycia opatrunku wykonanego w technologii lipidowokoloidowej z nanooligosacharydami (TLC-NOSF; UrgoStart) z opatrunkiem neutralnym. Wykazano w nim, że użycie badanego opatrunku u chorych z niezakażonym neuropatyczno-niedokrwiennym (mieszanym) owrzodzeniem w połączeniu ze standardami leczenia stopy cukrzycowej wiązało się ze znacząco większym odsetkiem wygojenia ran przy zachowaniu bezpieczeństwa terapii.

Czyli można powiedzieć, że jest to przełom w leczeniu stóp cukrzycowych?

W pewnym sensie i w przypadku niegojących się, niezakażonych owrzodzeń u pacjentów z zespołem stopy cukrzycowej, tak. Watro również wspomnieć, że badanie miało wpływ na modyfikację najbardziej prestiżowych na świecie zaleceń klinicznych leczenia zespołu stopy cukrzycowej publikowanych przez niezależną międzynarodową grupę roboczą (ang. International Working Group on Diabetic Foot, IWGDF).

A jak to wygląda w poszczególnych krajach i w Polsce?

Wobec wysokiej klasy dowodu i zgodnie ze współczesnym trendem medycyny opartej na faktach (ang. evidence-based medicine, EBM) pozytywna rekomendacja znalazła się także w zaleceniach lokalnych towarzystw na świecie, w tym w Polsce w zaleceniach klinicznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Niezakażona stopa mieszana (neuropatyczno-niedokrwienna) to jedna z najczęstszych postaci klinicznych zespołu stopy cukrzycowej, zatem wybór terapii może mieć duże znaczenie dla bardzo wielu naszych chorych.

Dziękuję za rozmowę.

Dziękuję również i zapraszam do postępowania zgodnie ze standardami diagnostyki i leczenia zespołu stopy cukrzycowej.

Dr n. med. Sebastian Borys – specjalista z zakresu chorób wewnętrznych i diabetologii, ekspert w zakresie leczenia zespołu stopy cukrzycowej, na co dzień związany z Kliniką Chorób Metabolicznych i Diabetologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. Dr Sebastian Borys jest autorem i współautorem oryginalnych artykułów, publikacji, rozdziałów w podręcznikach z zakresu stopy cukrzycowej. Współtworzył „Program Wsparcia Ambulatoryjnego Leczenia Chorych z Zespołem Stopy Cukrzycowej” w Polsce na lata 2016-2018. Dr Sebastian Borys jest również członkiem Sekcji Stopy Cukrzycowej Europejskiego Towarzystwa Badań nad Cukrzycą (DFSG;EASD) oraz Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD).

Zapraszam Państwa do przeczytania opisu przypadku klinicznego, który prowadzony został zgodnie z najnowszymi standardami.

Historia choroby 72-letniego pacjenta z wieloletnią, powikłaną cukrzycą:

Rozpoznanie: Cukrzyca typu 2 w trakcie insulinoterapii. Polineuropatia obwodowa. Miażdżyca zarostowa tętnic kończyn dolnych, krytyczne niedokrwienie kończyny dolnej prawej, stan po zabiegu rewaskularyzacyjnym wewnątrznaczyniowym. Zespół stopy cukrzycowej po prawej stronie: stopa mieszana, zakażone owrzodzenie, zapalenie kości i martwica sucha przodostopia.

Zastosowane standardy leczenia zespołu stopy cukrzycowej:

Zalecenie odciążenia – z uwagi na małą sprawność pacjenta oraz z powodów socjalnych zalecono wózek inwalidzki, a w kolejnych etapach leczenia sandał odciążający przodostopie i 2 kule łokciowe oraz but „wyrównujący” typu „twin shoe” na drugą kończynę.

Kontrola ukrwienia – po rozpoznaniu krytycznego niedokrwienia kończyny objawiającego się m.in. rozległą martwicą stopy (zdj. A) wykonano zabieg rewaskularyzacyjny wewnątrznaczyniowy.

Zwalczanie infekcji – z powodu zakażenia (rozpoznanego klinicznie, zdj. B) wykonano badanie mikrobiologiczne, a po otrzymanym wyniku zmodyfikowano antybiotykoterapię empiryczną. Wobec eksponowanych w dnie rany kości (dodatni test „probe to bone”, zdj. B) oraz obrazu RTG i wyników badań laboratoryjnych (wzrost OB i CRP) rozpoznano zapalenie kości i prowadzono celowaną antybiotykoterapię przez 6 tygodni.

Opracowanie rany – tkanki martwicze usunięto po wykonaniu zabiegu rewaskularyzacyjnego (zdj. B). Systematyczne opracowanie wykonywano ambulatoryjnie, co około 2-4 tygodnie (z powodu znacznej odległości do ośrodka, zdj. B,D,E,F).

Leczenie cukrzycy – kontynuowano stosowaną przed rozpoznaniem zespołu stopy cukrzycowej intensywną insulinoterapię (IIT).

Dobór opatrunku – początkowo stosowano opatrunki wilgotne zgodnie z zasadą optymalizacji wilgotnego środowiska gojenia rany (ang. advanced moist wound therapy, AWMT), a następnie, po opanowaniu infekcji (spadek poziomu markerów stanu zapalnego w badaniach laboratoryjnych, stabilizacja obrazu RTG – badanie powtarzano co 4 tygodnie, zdj. C) i w związku z przedłużającym się gojeniem dołączono do terapii opatrunek UrgoStart Contact wymieniany co ok. 48 h aż do całkowitego wygojenia rany (zdj. D, E, F). Jako opatrunek wtórny (położony na UrgoStart Contact) używano gazy. Prosta aplikacja UrgoStart Contact pozwoliła na wymiany opatrunków także w domu przez przeszkoloną rodzinę chorego. Nie zaobserwowano istotnych powikłań podczas terapii.

Całkowity czas leczenia od rozpoznania do wygojenia wynosił ok. 30 tygodni.

Referencje:

1. Czupryniak L. i wsp., Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020, Diabetologia Praktyczna 2020, tom 6, nr 1, s. 62
2. Münter KC, Meaume S, Augustin M, Senet P, Kérihuel J.C. The reality of routine practice: a pooled data analysis on chronic wounds treated with TLC-NOSF wound dressings. J Wound Care. 2017 Feb; 26 (Sup2): S4-S15. Erratum in: J Wound Care. 2017 Mar 2; 26(3): 153.

Artykuł powstał we współpracy z firmą Laboratoria Polfa Łódź.