Wzrost infekcji bakteriami, które dotąd nie stanowiły zagrożenia, standaryzacja pobierania materiałów mikrobiologicznych od pacjentów zagrożonych sepsą, postępowanie z raną zakażoną bez wykorzystania antybiotyków, konieczność przestrzegania zasad prawidłowej dezynfekcji rąk przez personel medyczny – po pandemii COVID-19 przed medycyną zakażeń wciąż stoi wiele wyzwań. Niektóre pojawiły się niedawno, pozostałe wciąż wymagają skutecznej edukacji. W rozmowie z FLR prof. Marzenna Bartoszewicz przybliżyła najważniejsze problemy oraz wyjaśniła, w jaki sposób możemy im skutecznie zapobiegać.

Zdjęcie: Prof. Marzenna Bartoszewicz podczas konferencji II Forum Zakażeń, Jachranka 2022.

Prof. dr hab. n. med. Marzenna Bartoszewicz jest Kierownikiem Katedry i Zakładu Mikrobiologii Farmaceutycznej i Parazytologii Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu oraz Wiceprezes Towarzystwa Mikrobiologii Klinicznej. Pełni także funkcję Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie mikrobiologii lekarskiej dla województwa dolnośląskiego, Redaktora Naczelnego czasopisma „Forum Zakażeń” oraz Sekretarza Stowarzyszenia Naukowego Leczenia Ran. Prof. Marzenna Bartoszewicz jest również Przewodniczącą Komitetu Naukowego ogólnopolskiej konferencji III Forum Zakażeń, która odbędzie się w Cukrowni Żnin w dniach 16-18 października 2023 r.

Serdecznie zapraszamy do przeczytania wywiadu, w którym specjalistka przybliżyła m.in. największe wyzwania, z jakimi obecnie boryka się medycyna zakażeń, a także wskazała, jaką rolę w przerywaniu transmisji drobnoustrojów pełni personel medyczny.

Forum Leczenia Ran, Karolina Rybkowska: W tym roku hasłem przewodnim konferencji Forum Zakażeń jest „Postpandemiczna mapa zakażeń. Stare problemy, nowe wyzwania”. Jakie największe problemy pojawiają się aktualnie w medycynie zakażeń już w erze postpandemicznej?

Prof. Marzenna Bartoszewicz: – Pierwszym i podstawowym wyzwaniem jest zmiana mapy epidemiologicznej zakażeń. Pod wpływem podawania pacjentom ceftriaksonu (antybiotyk ß-laktamowy, cefalosporyna III generacji) przez aż dwa lata pandemii, zupełnie zmieniła się etiologia zakażeń. Enterokoki, które są naturalnie oporne na cefalosporynę i znajdują się w przewodzie pokarmowym jako mikrobiota fizjologiczna u każdego człowieka, wyselekcjonowały się. Pod wpływem ceftriaksonu i innych cefalosporyn III generacji inne bakterie w naszym układzie pokarmowym zginęły, a enterokoki przetrwały i zaczęły się namnażać oraz wychodzić poza układ pokarmowy. Są więc obecnie przyczyną wielu zakażeń. I tu pojawia się największy problem, ponieważ bakterie z rodzaju Enterococcus są naturalnie oporne na wiele grup antybiotyków, bardzo szybko nabywają również oporność na nowe antybiotyki. Jest to więc obecnie palący problem w medycynie zakażeń – wzrost infekcji bakteriami, które do tej pory nie stanowiły zagrożenia.

Podczas poprzedniej konferencji Forum Zakażeń dużo mówiliśmy o podawaniu antybiotyków przy infekcjach wirusowych, w tym przy COVID-19. Czy ten problem nadal stanowi wyzwanie dla współczesnej medycyny?

– Niestety tak. Nadal wielu pacjentów chorujących na infekcje wirusowe, w tym COVID-19 czy grypę, otrzymuje antybiotyki. Niektórzy lekarze wierzą, że antybiotyki są panaceum na wszystko, tymczasem leki te mają jedynie działanie przeciwbakteryjne, nie przeciwwirusowe. Wciąż mierzymy się z tym problemem i musimy o nim rozmawiać, stale mu przeciwdziałać.

W trakcie spotkania w Żninie będziemy też mówić o starych problemach w medycynie zakażeń. Jednym z najpoważniejszych jest wciąż narastająca na całym świecie antybiotykooporność bakterii. Dyskusje zostaną więc poświęcone m.in. wdrażaniu nieantybiotykowych procedur ograniczających szerzenie się wielolekoopornych drobnoustrojów. O jakich procedurach mówimy?

– Medycyna dysponuje obecnie wieloma procedurami nieantybiotykowymi, ale ogromną rolę w przerywaniu transmisji zakażeń pełni personel medyczny. Higiena rąk nadal nie jest przestrzegana we wszystkich placówkach. Konieczne jest korzystanie ze środków dezynfekcyjnych, przeznaczonych do higieny rąk, przed wszystkimi procedurami medycznymi, przed podejściem i po odejściu od pacjenta. Wciąż jednak stosowanie się do tych procedur jest problematyczne.

Do innych nieantybiotykowych metod przeciwdziałania transmisji zakażeń należy stosowanie specjalnych, wysoce szczelnych zestawów do podawania leków dożylnie. Posiadają one certyfikat NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health) i pochodzą z onkologii, gdzie używa się ich do podawania dożylnego cytostatyków, by lek nie wydostawał się na zewnątrz. Po za tą funkcją zestawy te stosujemy w odwrotnym celu, a mianowicie, by bakterie, które przyklejają się do zestawów do podawania leków, nie tworzyły na nich biofilmu i nie wchodziły do środka, a także by wraz z lekiem nie były podawane do łożyska naczyniowego.

Medycyna dysponuje również systemami do płukania pęcherza moczowego – u pacjentów ze stwierdzoną infekcją bezobjawowej bakteriurii; systemami do kontrolowanej zbiórki kału u pacjentów z biegunką poantybiotykową o etiologii Clostridioides difficile. Nie zapominajmy również o antyseptyce ran, zamiast stosowania antybiotyków miejscowo; zaopatrywaniu ran jałowymi opatrunkami specjalistycznymi, które penetrują przez biofilm i zabijają bakterie.

Zdjęcie: II Forum Zakażeń, Jachranka, 2022 r.

Kolejnym wyzwaniem z jakim mierzy się medycyna zakażeń, zwłaszcza w Polsce, jest skuteczne leczenie sepsy. Jak podkreślała Pani niedawno w rozmowie z PAP ogromne znaczenie ma m.in. pobranie krwi na posiew, jednak nadal nie każdy lekarz je zaleca. 

– Jeżeli u pacjenta podejrzewana jest sepsa pierwszą i podstawową procedurą, jaką należy wykonać, jest badanie mikrobiologiczne. Materiał do badań musi zostać pobrany natychmiast w tzw. „złotej godzinie”. Materiał najczęściej pobierany jest z krwi, a także z rany która może być źródłem zakażenia. Następnym krokiem jest natychmiastowe podanie antybiotykoterapii empirycznej. Opóźnienie podania antybiotyku zwiększa o każdą godzinę bardzo poważne ryzyko zakażenia i wywołania niewydolności wielonarządowej.

Tymczasem dane pokazują, że w Polsce, w przypadku sepsy, antybiotyk jest podawany w szóstej godzinie od rozpoznania sepsy – to zdecydowanie za późno (5 godzin po tzw. „złotej godzinie”). Potrzebujemy więc standaryzacji pobierania materiałów mikrobiologicznych od pacjentów zagrożonych sepsą. Procedury te już istnieją, wraz z ekspertami spisaliśmy je dwa lata temu [„Zasady diagnostyki zakażeń krwi”, rekomendacje grupy ekspertów pod redakcją prof. Marzenny Bartoszewicz – red.], ale muszą być one jeszcze bardziej rozpropagowane.

W programie merytorycznym III Forum Zakażeń pojawi się również wiele tematów związanych z leczeniem ran zakażonych. Czy Pani zdaniem wiedza personelu medycznego na temat postępowania z raną objętą procesem infekcji jest obecnie na zadowalającym poziomie czy potrzebna jest jeszcze edukacja w tym kierunku?

– Edukacja jest zawsze potrzebna, ponieważ do systemu wchodzą nowe pokolenia pielęgniarek i lekarzy, którzy muszą posiąść tę wiedzę. Natomiast na przestrzeni ostatnich paru lat obserwuję, że zdecydowanie zwiększyła się i podniosła wiedza personelu medycznego na temat postępowania miejscowego w ranach objętych procesem infekcji. Coraz mniej stosuje się już antybiotyki miejscowe, a zwiększyła się świadomość na temat korzyści, jakie niesie ze sobą stosowanie antyseptyków i nowoczesnych opatrunków. Więcej medyków zdaje sobie również sprawę, że antybiotykoterapię ogólną należy wdrażać tylko wtedy, gdy istnieje podejrzenie, że rana przewlekła przyczyniła się do zakażenia uogólnionego.

Uważam, że świadomość właściwego postępowania z raną zakażoną wynika właśnie ze skutecznej edukacji. Naszym obowiązkiem jest więc szerzenie tej wiedzy, a każde spotkanie, takie jak Forum Zakażeń, przyczynia się do tego, że coraz więcej osób tę nową wiedzę posiada.

III Forum Zakażeń to ogólnopolskie i interdyscyplinarne wydarzenie, na które zapraszamy przedstawicieli wielu zawodów medycznych, przede wszystkim mikrobiologów, lekarzy, pielęgniarki czy diagnostów laboratoryjnych. Stąd też moje pytanie – w jaki sposób personel medyczny może przeciwdziałać transmisji zakażeń w placówkach medycznych?

– Poprawiając cały proces opieki nad pacjentem. Podstawą jest dezynfekcja rąk, o której wcześniej wspomniałam, ale także nienoszenie biżuterii, tipsów, niemalowanie paznokci przez personel medyczny. Pamiętajmy jednak, że higiena u personelu nie wystarczy, trzeba również o nią zadbać u pacjenta, m.in. poprzez znoszenie nosicielstwa gronkowca złocistego w przedsionku nosa, w jamie ustnej i na skórze, odpowiednie przygotowanie pacjenta do zabiegu i wszystkich procedur inwazyjnych, diagnostycznych, leczniczych. Skuteczne zapobieganie transmisji zakażeń to również higiena środowiska pracy, czyli dezynfekcja powierzchni, sprzątanie sal i sterylizacja sprzętu medycznego. Bardzo ważne jest, żeby wszystkie te procedury odbywały się jednoczasowo, ponieważ tylko w ten sposób uniemożliwimy bakteriom przyleganie do powierzchni, miejsca operowanego, ran przewlekłych, a także wdychania i aspiracji drobnoustrojów do układu oddechowego czy przewodu pokarmowego.

Medycy odgrywają ogromną rolę w przerywaniu transmisji zakażeń. Bez odpowiednio wyszkolonego personelu medycznego to się po prostu nie uda.

Z tego, co Pani Profesor mówi, wnioskuję, że obecnie w medycynie zakażeń jest wiele nowych wytycznych i procedur, których należy przestrzegać w prawidłowej profilaktyce infekcji. Ta gałąź medycyny również bardzo prężnie się rozwija – powstaje wiele nowych metod, narzędzi, które pozwalają na faktyczną i skuteczną walkę z zakażeniami. Na co dzień może być trudno, by podążać za tym postępem. Czy udział w konferencjach, takich jak III Forum Zakażeń, jest szansą, by być na bieżąco z tą wiedzą?

– Oczywiście. Udział w wydarzeniach naukowych, na których spotykają się specjaliści z całej Polski i reprezentujący różne gałęzie medycyny, jest bardzo cenny. Pozwoli przede wszystkim uporządkować wiedzę, poznać nowe trendy, aktualne zestawienia Europejskiego Centrum Kontroli Zakażeń, najnowsze wytyczne towarzystw naukowych, kontrolujących i leczących zakażenia. Z pewnością udział w III Forum Zakażeń przyczynia się do zdobycia cennej wiedzy, którą uczestnicy zawiozą do swoich szpitali i wesprą walkę z zakażeniami. Dlatego w imieniu Komitetu Naukowego, serdecznie zapraszam Państwa do Cukrowni Żnin w dniach 16-18 października 2023 r. na konferencję III Forum Zakażeń.

Zarejestruj się na III Forum Zakażeń: