Rany przewlekłe stanowią znaczący problem kliniczny i społeczny, zwłaszcza w kontekście starzejącego się społeczeństwa oraz wzrostu liczby chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca, choroby układu krążenia czy niewydolność nerek. Rany te charakteryzują się przewlekłym, utrudnionym procesem gojenia i są podatne na zakażenia, co dodatkowo komplikuje ich leczenie. Diagnostyka mikrobiologiczna odgrywa ważną rolę w identyfikacji patogenów odpowiedzialnych za infekcje oraz w doborze skutecznej terapii antybiotykowej, co ma bezpośrednie przełożenie na poprawę stanu zdrowia pacjentów i ich jakości życia. W artykule omówimy etapy procesu diagnostyki mikrobiologicznej ran przewlekłych, wskazując na znaczenie interdyscyplinarnej współpracy w skutecznej opiece nad tymi przypadkami.

Znaczenie interdyscyplinarnego podejścia

Diagnostyka i leczenie ran przewlekłych wymagają współpracy różnych specjalistów, w tym lekarzy, pielęgniarek, mikrobiologów, fizjoterapeutów oraz opiekunów medycznych. Wspólne zaangażowanie tych grup pozwala na zastosowanie najnowszej wiedzy wynikającej z badań naukowych oraz praktycznych doświadczeń w opiece nad pacjentem z raną przewlekłą. Mikrobiolodzy odgrywają szczególną rolę, nie tylko dostarczając wyników badań mikrobiologicznych, ale także aktywnie uczestnicząc w programach kontroli zakażeń szpitalnych, monitorując sytuację epidemiologiczną i edukując personel medyczny na temat nowych zagrożeń związanych z lekoopornością patogenów.

W kontekście rosnącej liczby przypadków zakażeń wywołanych drobnoustrojami wielolekoopornymi, mikrobiolodzy muszą dostarczać klinicystom nie tylko wyników badań, ale także informacji o aktualnej sytuacji epidemiologicznej, dynamice zmian w oporności drobnoustrojów oraz najnowszych wytycznych dotyczących leczenia zakażeń. Współpraca ta ma na celu poprawę jakości opieki nad pacjentem oraz minimalizowanie ryzyka wystąpienia powikłań związanych z infekcjami.

Etapy diagnostyki mikrobiologicznej ran przewlekłych

1. Pobranie materiału do badań

Istotnym etapem w diagnostyce mikrobiologicznej rany przewlekłej jest prawidłowe pobranie materiału do badań. Odpowiednio pobrana próbka zwiększa szansę na uzyskanie wiarygodnych wyników, co umożliwia identyfikację rzeczywistych patogenów, które są odpowiedzialne za zakażenie. Pobranie materiału z rany powinno być poprzedzone odpowiednim przygotowaniem miejsca pobrania, co obejmuje oczyszczenie rany i jej otoczenia zgodnie z zasadami „higieny rany”. Proces ten polega na usunięciu martwych tkanek, biofilmu bakteryjnego oraz powierzchniowych zanieczyszczeń.

Materiał powinien być pobrany z głębszych warstw rany, aby zminimalizować ryzyko kontaminacji drobnoustrojami kolonizującymi powierzchnię rany, które mogą nie mieć bezpośredniego związku z procesem zakażenia. W diagnostyce mikrobiologicznej zaleca się pobieranie bioptatów lub zeskrobin tkanek, które mają najwyższą wartość diagnostyczną. Mimo że wymazy są najczęściej stosowane ze względu na łatwość i dostępność tej metody, ich wartość diagnostyczna jest ograniczona ze względu na możliwość uzyskania jedynie powierzchniowego materiału, co może prowadzić do fałszywie ujemnych wyników.

W przypadku podejrzenia zakażenia ogólnoustrojowego należy również pobrać próbkę krwi na posiew, co jest istotne w kontekście rozprzestrzeniania się patogenów z rany do krwiobiegu i wywoływania sepsy.

2. Transport i przechowywanie próbek

Szybki i odpowiedni transport próbek do laboratorium jest ważny dla uzyskania wiarygodnych wyników diagnostycznych. Próbki powinny być jak najszybciej dostarczone do laboratorium, w zależności od rodzaju materiału i zastosowanego podłoża transportowego. Próbki przechowywane w jałowych pojemnikach bez podłoża transportowego powinny być dostarczone w ciągu 2 godzin, natomiast te umieszczone w podłożach transportowych, takich jak Amies, mogą być dostarczane do 72 godzin, choć w przypadku bakterii beztlenowych czas ten powinien być ograniczony do 3–6 godzin.

Prawidłowy transport próbek minimalizuje ryzyko namnażania się drobnoustrojów w trakcie transportu lub ich zniszczenia, co mogłoby wpłynąć na zafałszowanie wyników badania.

3. Izolacja i identyfikacja drobnoustrojów

Po dotarciu próbek do laboratorium mikrobiologicznego rozpoczyna się proces izolacji drobnoustrojów na odpowiednich podłożach hodowlanych. W zależności od rodzaju próbki, miejsca pobrania oraz przypuszczalnych patogenów, stosuje się różne podłoża namnażające oraz różnicujące. W ostatnich latach w diagnostyce mikrobiologicznej szeroko stosowane są automatyczne systemy identyfikacji drobnoustrojów, takie jak spektrometria masowa MALDI-TOF MS, która pozwala na szybkie i dokładne określenie rodzaju bakterii na podstawie ich profilu białkowego.

Metoda MALDI-TOF MS przyspiesza diagnostykę o co najmniej 24 godziny w porównaniu do tradycyjnych metod hodowli i identyfikacji biochemicznej, co ma duże znaczenie w przypadku ciężkich zakażeń wymagających szybkiej interwencji terapeutycznej.

4. Oznaczenie lekowrażliwości

Po identyfikacji drobnoustrojów następnym krokiem jest ocena ich wrażliwości na antybiotyki, co umożliwia zastosowanie terapii celowanej. Oznaczenie lekowrażliwości przeprowadza się za pomocą metod dyfuzyjno-krążkowych, E-testów oraz metod rozcieńczeń, które pozwalają na określenie minimalnego stężenia hamującego wzrost drobnoustrojów (MIC) oraz minimalnego stężenia bakteriobójczego (MBC).

Ocena lekowrażliwości jest ważna w doborze odpowiedniego leczenia antybiotykowego, zwłaszcza w kontekście narastającej oporności patogenów. Zakażenia wywołane przez wielolekooporne bakterie, takie jak Staphylococcus aureus oporny na metycylinę (MRSA) czy pałeczki Gram-ujemne produkujące karbapenemazy, są szczególnie trudne do leczenia i wymagają zastosowania bardziej złożonych schematów terapeutycznych.

5. Zwalczanie biofilmu

Biofilm bakteryjny jest jednym z najpoważniejszych wyzwań w leczeniu zakażeń ran przewlekłych. Drobnoustroje tworzące biofilm są otoczone macierzą zewnątrzkomórkową, która chroni je przed działaniem antybiotyków oraz układu immunologicznego gospodarza. Obecność biofilmu utrudnia skuteczne leczenie zakażeń, a także może prowadzić do nawrotów infekcji. Diagnostyka biofilmu w warunkach klinicznych jest trudna, ponieważ standardowe metody laboratoryjne często nie są w stanie wykryć wszystkich gatunków drobnoustrojów obecnych w biofilmie.

Jednym z nowoczesnych narzędzi, które mogą wspierać proces diagnostyczny, jest MolecuLight i:X™, który wykorzystuje fluorescencję bakteryjną do lokalizacji miejsc pokrytych biofilmem. Dzięki temu możliwe jest precyzyjne pobranie próbki z obszarów najbardziej zagrożonych infekcją.

Znaczenie właściwej komunikacji w diagnostyce mikrobiologicznej

W diagnostyce mikrobiologicznej ran przewlekłych kluczową rolę odgrywa właściwa komunikacja pomiędzy laboratorium mikrobiologicznym a klinicystami. Wyniki badań mikrobiologicznych muszą być odpowiednio interpretowane przez lekarzy i pielęgniarki, co ma bezpośrednie przełożenie na wybór leczenia, pielęgnację pacjenta oraz działania profilaktyczne. Współpraca ta pozwala na szybsze wdrożenie odpowiednich działań terapeutycznych, minimalizując ryzyko powikłań oraz poprawiając jakość życia pacjenta.

Rola mikrobiologów w systemie opieki zdrowotnej nie ogranicza się jednak jedynie do wykonywania badań laboratoryjnych. Powinni oni aktywnie uczestniczyć w programach kontroli zakażeń szpitalnych, monitorować sytuację epidemiologiczną, identyfikować nowe mechanizmy oporności oraz edukować personel medyczny w zakresie najnowszych wytycznych dotyczących leczenia zakażeń.

Podsumowanie

Diagnostyka mikrobiologiczna ran przewlekłych jest procesem złożonym, wymagającym zastosowania odpowiednich metod pobierania materiału, nowoczesnych technik laboratoryjnych oraz ścisłej współpracy między mikrobiologami a klinicystami. Właściwa identyfikacja patogenów, ocena ich lekowrażliwości oraz monitorowanie sytuacji epidemiologicznej mają duże znaczenie dla skutecznego leczenia zakażeń ran przewlekłych oraz zapobiegania powikłaniom. Dzięki interdyscyplinarnej współpracy można nie tylko przyspieszyć proces diagnostyczny, ale również zwiększyć skuteczność terapii i poprawić jakość życia pacjentów.

Artykuł powstał na podstawie dokumentu „Zasady postępowania miejscowego i ogólnego w ranach/owrzodzeniach przewlekłych objętych procesem infekcji. Aktualizacja 2024” pod redakcją prof. dr hab. n. med. Marzenny Bartoszewicz.

Dostęp do całego dokumentu: https://evereth.home.pl/archiwum-pdf/books/Zalecenia_Rana_Zakazona_2024.pdf