Okres przygotowania do zaprotezowania kikuta po amputacji kończyny może trwać nawet kilka miesięcy. Proces ten opiera się na kilku elementach. W pierwszej kolejności po operacji należy zadbać o prawidłowe gojenie się rany i kształtowanie się blizny. Późniejsze etapy koncentrują się na formowaniu kikuta i odpowiednich ćwiczeniach wzmacniających kondycję.

Amputacja kończyny ogranicza możliwość samodzielnego poruszania się i może wywołać zmiany, takie jak: zanik mięśni, przykurcze stawów, pogorszenie wentylacji płuc (w związku z początkowym brakiem możliwości pionizacji), a także zakrzepice. Powikłania mogą być groźne dla życia pacjenta. Dlatego, aby zapobiec niebezpiecznym komplikacjom, a także przyspieszyć powrót do zdrowia, wskazana jest odpowiednia pielęgnacja kikuta i blizny, wzmacnianie całego ciała i pozostałych kończyn, a także ćwiczenia fizyczne i fizjoterapia. Dopiero wówczas można przystąpić do pobrania miary i wykonania protezy.

Pielęgnacja rany pooperacyjnej i blizny

Osoby, które przeszły amputację, w procesie gojenia i przed założeniem protezy, powinny stosować się do kilku zasad leczenia. Pierwszą z nich jest prawidłowa pielęgnacja rany pooperacyjnej.
Po operacji specjalista zakłada na kikut opatrunek, a jeżeli widzi taką potrzebę – również sączek drenujący, który powoduje pozbycie się płynu tkankowego z rany. Gdy rana goi się prawidłowo, usuwa się sączęk, a następnie szwy. W procesie gojenia należy zadbać o odpowiednią pielęgnację rany. Wskazane jest dbanie o jej czystość oraz częsta zmiana opatrunków.
Przed każdą zmianą opatrunku należy dokładnie umyć dłonie. Ranę można opłukać pod prysznicem z użyciem delikatnego i niepodrażniającego mydła. Następnie kikut należy osuszyć za pomocą jednorazowego ręcznika (nie można trzeć rany). Po kąpieli wskazana jest dezynfekcja rany przepisanym środkiem do odkażania (np. antyseptykiem) i posmarowanie specjalną maścią. Na koniec kikut powinien być przykryty jałowym gazikiem.
Po dwóch tygodniach od operacji mija początkowy okres gojenia, a rana ulega zamknięciu. Po 4 tygodniach zaczyna kształtować się blizna. W okresie gojenia i kształtowania się blizny zalecane jest codzienne mycie kikuta delikatnymi środkami. W bliznę można również wmasowywać kremy specjalistyczne i maści (z ominięciem niewygojonych miejsc i strupów). Mobilizację blizny można wprowadzić po pełnym wygojeniu kikuta.

Pionizacja i rehabilitacja

Po operacji należy zadbać o ułożenie ciała pacjenta, by długotrwale nie usztywnić stawów sąsiadujących z kikutem. Początkowo stosuje się pozycje ułożeniowe, które zapobiegają przykurczom mięśniowym. Należy unikać pozycji ze zgiętym stawem biodrowym oraz nie podkładać żadnych przedmiotów pod udo. Wskazane jest leżenie na brzuchu lub po stronie amputowanej. Z kolei, gdy pacjent leży na plecach, warto po zewnętrznej stronie kikuta położyć ciężki przedmiot, np. woreczek z piaskiem, co zabezpieczy przed odwiedzeniem w stawie biodrowym. Woreczek położony bezpośrednio na kikucie zapobiegnie wystąpieniu przykurczu zgięciowego. Ważne jest również, by nie dopuścić do powstawania odleżyn, dlatego wskazane jest podejmowanie prób częstych zmian pozycji pacjenta, z początku z pomocą personelu medycznego, a później samodzielnie.
W szpitalu wdrażana jest również rehabilitacja, a pacjentowi zalecane są ćwiczenia przeciwzakrzepowe, oddechowe i izometryczne. W kolejnej fazie gojenia wdraża się pionizację, aż po poruszanie się na dłuższych dystansach przy pomocy balkonika lub kul łokciowych. Następnie zaczyna się naukę chodzenia po schodach. Po wyjściu ze szpitala należy kontynuować rehabilitację i dbać o regularną aktywność fizyczną.

Terapia przeciwobrzękowa i przeciwbólowa

Tworzenie się obrzęku w obszarze kikuta jest naturalną odpowiedzią ze strony organizmu na przebycie operacji i zwykle ustępuje po 7 dniach. W celu zmniejszenia opuchlizny specjaliści zalecają wykonanie manualnego drenażu limfatycznego. Procedurą tą profesjonalnie zajmują się fizjoterapeuci.
W procesie gojenia się rany istotne jest także stosowanie terapii przeciwbólowej. Dolegliwości bólowe w obszarze rany pooperacyjnej i okostnej, która chroni kość od zewnątrz, mogą być uciążliwe. Ponadto pacjenci mogą odczuwać bóle fantomowe i nerwobóle. Specjalista prowadzący leczenie kikuta po amputacji, by zmniejszyć dolegliwości bólowe, zwykle zaleca bandażowanie kikuta, terapię ciepłem lub zimnem albo leki przeciwbólowe.

Formowanie kikuta – bandażowanie

Po wstępnej fazie gojenia pacjentom zaleca się formowanie kikuta za pomocą bandażowania. Zalecane jest korzystanie z opaski elastycznej lub specjalnego bandaża kompresyjnego. Bandażowanie należy wdrożyć, gdy rana jest zamknięta i nie ma wysięku. Proces ten należy przeprowadzać codziennie do momentu całkowitego wygojenia rany i pobrania miary na protezę. Bandażowanie pozwala na uzyskanie odpowiedniego kształtu kikuta, a także wpływa na lepsze ukrwienie, działa przeciwbólowo i wspiera gojenie rany pooperacyjnej. W pierwszym okresie po operacji, w celu bandażowania kikuta, należy skorzystać z pomocy personelu medycznego, a następnie można tę czynność przeprowadzać samodzielnie.
Bandażowanie należy wykonywać w pozycji siedzącej lub półleżącej. Należy odpowiednio dopasować siłę ucisku do czasu, jaki ubiega od zabiegu – im dalej od operacji, tym silniejszą kompresję można stosować. Kikut należy uciskać najmocniej na jego szczycie, a bliżej nasady stopniowo rozluźniać ucisk. Bandażowania nie należy wykonywać, gdy kikut zwrócony jest ku dołowi, ponieważ może do doprowadzić do zastoju żylnego lub obrzęku.

Wzmocnienie mięśni ciała

W przygotowaniu kikuta do zaprotezowania istotne jest również wzmocnienie mięśni nóg, ramion i tułowia. W tym celu można wykonywać specjalne ćwiczenia, które ustabilizują stawy w pobliżu amputowanego miejsca i zapobiegną ich usztywnieniu oraz wzmocnią ciało. Najważniejsze jest jednak ćwiczenie zachowanej kończyny, ponieważ będzie ona obciążona bardziej niż zazwyczaj. Należy zawrócić uwagę na dopasowanie odpowiedniego obuwia lub specjalistycznej wkładki dla zdrowej nogi.
Ćwiczenia powinny być dobrane indywidualnie do pacjenta. W tym celu zaleca się współpracę z lekarzem lub fizjoterapeutą.

Hartowanie skóry

Ważną metodą pielęgnacji rany po amputacji jest także hartowanie skóry w celu ograniczenia jej wrażliwości i przygotowania do warunków panujących w leju protezowym. Hartowanie należy rozpocząć po zagojeniu się rany pooperacyjnej. Masaż w pierwszej kolejności powinien polegać na dotykaniu, głaskaniu, rozcieraniu oraz oklepywaniu kikuta. Można wykonać go dłońmi lub przedmiotami o różnej strukturze, np. ściereczką, szorstkim ręcznikiem, aż po szczotki i specjalne piłeczki z wypustkami. Kikut warto poddawać również działaniu naprzemiennie zimnej i ciepłej wody, która pobudza krążenie i zwiększa odżywienie tkanek. Kikut należy hartować codziennie, zgodnie z zaleceniami fizjoterapeuty.
Gdy rana pooperacyjna zagoi się, a proteza zostanie dopasowana, pacjenci wciąż powinni dbać o pielęgnację kikuta. Codziennie, przed zdjęciem protezy należy umyć ją mydłem i ciepłą wodą, a następnie osuszyć i posypać talkiem. Na suchą skórę kikuta można nałożyć lanolinę lub wazelinę.
Źródła: wzso.pl, protmed.pl, rehacompleks.pl, ortopes.pl

Przeczytaj także: „Wiem, że mam dla kogo żyć, dlatego nie poddaję się i walczę o uratowanie drugiej nogi” – historia pacjentki po amputacji