Leczenie blizn i zniekształceń pooparzeniowych w obrębie twarzy – wywiad z chirurgiem plastycznym

Ten tekst przeczytasz w 6 min.

„W przypadku głębokich urazów pooparzeniowych w obrębie twarzy celem leczenia chirurgicznego jest przede wszystkim odtworzenie funkcji narządu. Dla każdego specjalisty bardzo ważne jest również osiągnięcie zadowalającego efektu estetycznego. Natomiast przywrócenie dawnego wyglądu, sprzed urazu, w większości przypadków nie jest możliwe” – mówi w rozmowie z FLR dr n. med. Aldona Stachura, chirurg plastyczny, estetyczny i rekonstrukcyjny.

Karolina Rybkowska, Forum Leczenia Ran: W jaki sposób dochodzi do oparzeń w obrębie okolic twarzy? Jakiego rodzaju to są oparzenia?

– Oparzenia w obrębie twarzy najczęściej są konsekwencją wypadków, kiedy dochodzi do oparzenia termicznego, chemicznego lub elektrycznego. Zdarzają się również działania niezamierzone, np. w dziedzinie kosmetologii, kiedy dochodzi do oparzenia w wyniku zabiegu laseroterapii. Bardzo duże zniekształcenia w obrębie błony śluzowej i gardła, które utrudniają połykanie, są spowodowane przez oparzenia chemiczne. Dochodzi do nich często u dzieci w wyniku spożycia środków parzących, np. chemii domowej. Oparzenia w obrębie okolic twarzy są bardzo różne, mogą zostać wywołane przez wiele czynników, a ich następstwa mogą być niezwykle poważne.

Jakie to są konsekwencje? Czy oparzenia w obrębie okolicy twarzy mogą powodować zaburzenia w funkcjonowaniu niektórych narządów?

– Jeżeli mówimy o oparzeniach powierzchownych, to powodują one dekoloryzację skóry i powstanie blizny o zaburzeniach kolorystycznych. Głębsze oparzenia również prowadzą do powstania blizny. Wówczas dyskomfort pacjenta ma jedynie podłoże estetyczne.

Oparzenia III stopnia powodują już natomiast poważniejsze dysfunkcje. Pełna martwica i głębokie uszkodzenia tkanek prowadzą do zniekształceń twarzy i zaburzeń w funkcjonowaniu niektórych narządów, np. niedomykalność powiek, utrudnienia w oddychaniu, ograniczenie mimiki, zaburzenia mowy czy trudności w spożywaniu posiłków, połykaniu.

W jakich przypadkach leczenie urazów oparzeniowych wymaga zabiegu chirurgicznego?

– W przypadku głębokich blizn zniekształcających zdecydowanie potrzebny jest zabieg chirurgiczny. Korekcję blizn wykonuje się poprzez całkowite jej wycięcie, zastosowanie przeszczepów skóry albo płatów skóry.

Celem leczenia chirurgicznego jest przede wszystkim odtworzenie, w miarę możliwości, funkcji narządu. W przypadku zniekształceń konieczne są przeszczepy skóry, śluzówek lub przeszczepy płatowe, czyli takie, gdzie musimy przeszczepić kilka tkanek łącznie, przenieść je z innej okolicy ciała i podczepić je do innego naczynia w obrębie twarzy. Są to zabiegi inwazyjne, zatem doprowadzamy wówczas do powstania nowej blizny. Z drugiej strony naszym celem jest ułatwienie lub przywrócenie prawidłowego funkcjonowania narządów twarzy i komfortu pacjenta. Podczas leczenia chirurgicznego opracowywane blizny niejednokrotnie wymagają powtórnej interwencji chirurgicznej, a także terapii manualnej, ostrzykiwania czy laseroterapii. Leczenie chirurgiczne zniekształceń i blizn w obrębie twarzy bardzo często jest wieloetapowe, angażujące specjalistów różnych dziedzin medycznych.

Jakie są największe wyzwania dla chirurga w leczeniu blizn i zniekształceń pooparzeniowych w obrębie twarzy?

Najbardziej skomplikowane są kompleksowe uszkodzenia, czyli takie, które obejmują nie tylko tkanki miękkie, ale również kości czy stawy. Znacznie łatwiejsze są dla nas przeszczepy tzw. stabilne, podczas których nie wszczepiamy tkanek w miejsca ruchome. Bardzo trudne jest natomiast uzyskanie właściwej ruchomości twarzy, czyli rekonstrukcje w obrębie nerwu i doprowadzenie do tego, żeby tkanki dalej prawidłowo funkcjonowały. Wyzwaniem są przeszczepy wielotkankowe, np. takie jak w przypadku przeszczepu twarzy.

Ponadto blizny i zniekształcenia pooparzeniowe są dla chirurga bardzo trudne w odróżnieniu od np. blizn chirurgicznych. Oparzenia niszczą tkanki nierówno, trudno jest je zidentyfikować, jeżeli są wciągnięte w proces bliznowacenia. Dodatkowym wyzwaniem jest również postępujący proces martwiczy tkanek.

Jakie mogą być powikłania leczenia chirurgicznego?

– Często pojawiają się blizny przerostowe, które mają bardzo duże tendencje do przykurczów wtórnych, pomimo interwencji chirurgicznej. W przypadku przeszczepów może dochodzić do ich obkurczenia, co wymaga kolejnych operacji.

W jakim stanie formowania się blizn po oparzeniach powinien zostać wykonany zabieg chirurgiczny? Czy w przypadku dysfunkcji narządów w obrębie twarzy operacje wdrażane są wcześniej?

– Korekcja chirurgiczna blizn i zniekształceń jest najbardziej optymalna w momencie osiągnięcia przez bliznę dojrzałości, czyli około 12-14 miesięcy od jej powstania. Jeżeli natomiast dochodzi do zaburzenia funkcji narządów, to konieczna jest wcześniejsza interwencja. W przypadku niedomykalności powiek zabiegi rekonstrukcyjne i naprawcze wykonywane są wcześniej, ponieważ gałka oczna może wysychać, pacjent ma trudności w codziennym funkcjonowaniu i doświadcza dyskomfortu, może dojść do przewlekłych stanów zapalnych rogówki czy wręcz uszkodzenia gałki ocznej.

W przypadku niektórych dysfunkcji twarzy możemy również skorzystać z protezy, np. wilgotnej komory dla gałki ocznej, która zabezpieczy narząd na czas kształtowania się blizny. Pełna dojrzałość blizny ma ogromne znaczenie w leczeniu chirurgicznym. W procesie formowania się blizny tkanki zaczynają mięknąć, dzięki czemu chirurg może zobaczyć i dokładnie ocenić pełen obraz zniszczeń. Czasem, zanim blizna dojrzeje, wydaje nam się, że zniszczona jest skóra i mięsień. Okazuje się jednak, że gdy blizna się formuje i tkanki stają się bardziej miękkie, to nie ma konieczności odtwarzania funkcji mięśnia.  Interwencja chirurgiczna jest wówczas mniejsza, mniej skomplikowana, a przede wszystkim znacznie mniej obciążająca dla pacjenta.

Powinniśmy zatem przyjąć, że operacja jest najbardziej optymalna w fazie blizny dojrzałej. Jeżeli pacjent nie może natomiast oddychać, połykać i nie ma żadnej możliwości, by czekać – interwencję chirurgiczną należy podjąć natychmiast.

Jakie są efekty operacji chirurgicznych zniekształceń i blizn w okolicach twarzy? Czy oprócz priorytetu przywrócenia funkcji narządu udaje się uzyskać zadowalający dla pacjenta efekt wizualny?

– Dla każdego chirurga celem jest, by osiągnąć zadowalający efekt estetyczny. Zadowalający oznacza adekwatny do zniekształcenia. Natomiast przywrócenie dawnego wyglądu, sprzed urazu, w większości przypadków blizn głębokich, które dodatkowo powodują dysfunkcję narządu twarzy, jest niemożliwe. Jeżeli blizna jest następstwem trwałym, nie ma możliwości, by w pełni ją zlikwidować. My jako chirurdzy możemy zmienić lub zmniejszyć jej widoczność, przywrócić plastyczność tkanek, natomiast nigdy nie osiągniemy efektu sprzed wypadku.

Od czego zależy jakość efektu estetycznego?

– Na końcowy efekt estetyczny zawsze wpływ mają głębokość urazu oraz skala uszkodzenia tkanek. Jeżeli uszkodzenie jest bardzo powierzchowne, to wykonujemy wolny przeszczep skóry, który zazwyczaj przynosi najlepsze efekty wizualne. W przypadku uszkodzenia tkanek głębokich musimy podjąć bardziej inwazyjne i skomplikowane działania, a więc musi to być przeszczep złożony, który odtworzy głębokość uszkodzenia i będzie najbardziej zbliżony wyglądem do tkanek otaczających.

W uzyskaniu najlepszego efektu estetycznego dużą rolę odgrywają również sami pacjenci. Bardzo wiele zależy od tego, czy będą podchodzili do operacji konsekwentnie. Niestety wielu pacjentów z oparzeniami jest już na tyle zmęczonych zarówno zabiegami, jak i traumą urazową, że nie podchodzą do wszystkich etapów leczenia i nie poddają się wszystkim operacjom, zatem nie zawsze udaje nam się osiągnąć efekt estetyczny, do którego dążyliśmy.

W leczeniu blizn i zniekształceń po oparzeniach, obok chirurgii, w praktyce klinicznej stosowane są również inne zabiegi, np. masaże, laseroterapia czy krioterapia. W jakim stopniu te metody są skuteczne w leczeniu blizn i zniekształceń w obrębie twarzy?

– Nie wszystkie blizny, zwłaszcza powierzchowne, wymagają opracowania chirurgicznego. Dużą rolę w leczeniu blizn pooparzeniowych odgrywa m.in. dziedzina kosmetologii. W zależności od stopnia oparzenia konieczne jest wówczas wieloetapowe leczenie z zastosowaniem różnych metod. W przypadku blizn powierzchownych specjaliści stosują laseroterapię, różnego typu maści i kremy specjalistyczne, masaże, presoterapię. Zadowalające efekty przynosi również ostrzykiwanie osoczem bogatopłytkowym czy komórkami macierzystymi. Zabiegi te znacznie zmiękczają bliznę i skutecznie ją remodelują.

Jakie mogą być powikłania oparzeń w obrębie twarzy, jeżeli pacjenci nie podejmą się leczenia?

– Powikłania zależne są od tego, która okolica twarzy uległa uszkodzeniu, a także tego, na jakim etapie znajduje się rana pooparzeniowa. Na przykład pogłębiona martwica może prowadzić do zakażenia tkanek. Jeżeli natomiast organizm wytworzy już bliznę w miejscu oparzenia, a rany wygoją się, to może dojść do zniekształceń narządów twarzy, np. powieki – jej niedomykalność najprawdopodobniej doprowadzi w niedługim czasie do utraty gałki ocznej. W przypadku niedomykalności warg pacjent musi się liczyć z utrudnieniami w życiu codziennym, np. w mówieniu czy połykaniu. Może dochodzić również do ekstremalnych sytuacji, takich jak zrośnięcie się otworów nosowych. Chociaż osobiście się z tym nie spotkałam, to istnieją sytuacje, w których pacjenci żyją ze zrośnięciem nozdrzy i oddychają ustami.

Takie sytuacje jednak nie mają często miejsca, ponieważ rzadko dochodzi do samoistnego zagojenia się rany i wytworzenia się blizny w przypadku głębokich oparzeń. Najczęściej w takich przypadkach dochodzi do martwicy tkanek, co wymaga hospitalizacji i najczęściej zabiegi naprawcze wykonywane są właśnie w trakcie tej hospitalizacji.

Dr n. med. Aldona Stachura – ordynator Oddziału Chirurgii Plastycznej Wojewódzkiego Szpitala nr 5 im. Św. Barbary w Sosnowcu. Doświadczenie w chirurgii plastycznej zdobywała w największych w Polsce ośrodkach leczenia oparzeń i chirurgii plastycznej – we Wschodnim Centrum Leczenia Oparzeń i Chirurgii Rekonstrukcyjnej, Szpitalu Powiatowym w Łęcznej prowadzonym przez prof. dr hab. n. med. Jerzego Strużynę oraz w Zachodniopomorskim Centrum Leczenia Ciężkich Oparzeń i Chirurgii Plastycznej, Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej w Gryficach, pod kierownictwem dr. Andrzeja Krajewskiego.

Więcej tematów związanych z leczeniem oparzeń będzie poruszanych na konferencji Oparzenia 2021, która odbędzie się w dniach 18-20 listopada w Zakopanem.