Wdrożenie procedur profilaktycznych pozwala zapobiec rozwojowi zespołu stopy cukrzycowej. Wczesne wykrycie wahającego się poziomu glukozy czy dysfunkcji kończyn dolnych pozwala uniknąć powstania przewlekłych owrzodzeń.
Na rozwój zespołu stopy cukrzycowej narażonych jest około 15 proc. chorych na cukrzycę. Powikłania ZSC, takie jak przewlekłe owrzodzenia, mogą doprowadzić do amputacji kończyn dolnych. Z tego względu diabetycy powinni regularnie korzystać ze specjalistycznej opieki świadczonej przez m.in. specjalistów leczenia ran, podologów i rehabilitantów. Na czym polega profilaktyka zespołu stopy cukrzycowej?
1. Procedury specjalistów leczenia ran
Badania układu krążenia i układu neurologicznego
Rozwój stopy cukrzycowej jest następstwem neuropatii lub niedokrwienia. Regularne badania kontrolne pozwalają wcześnie wykryć objawy tych zaburzeń. Z tego powodu diabetycy powinni mieć m.in. regularnie monitowany poziom glukozy we krwi.
W celu monitorowania poziomu ukrwienia kończyn dolnych wykonuje się badania temperatury, pomiar tętna i ciśnienia skurczowego oraz badania wskaźników ramię-paluch i kostka-ramię. Powinno się także monitorować kondycję skóry: objawy takie jak bladość, sinienie czy cieńczenie wskazują na upośledzenie przepływu krwi. W kierunku zaburzeń nerwów obwodowych wykonuje się m.in badania czucia i odruchów ścięgnistych.
Ocena budowy, funkcji i stanu skóry stóp
Neuropatia, do której dochodzi w przebiegu cukrzycy, skutkuje deformacjami stóp, takimi jak palce młotowate i szponiaste, hiperkeratozy oraz płaskotopie, koślawość lub szpotawość stępu. Deformacje te powodują zaburzenia dystrybucji nacisków i mogą doprowadzić do rozwoju owrzodzeń. Wywołują bowiem powtarzalny i zwiększony nacisk np. na część podeszwową stopy, która jest wówczas szczególnie podatna na uszkodzenia.
Z tego powodu pacjenci z cukrzycą powinni mieć cyklicznie monitorowany stan stóp w kierunku ewentualnych nieprawidłowości. Badania obejmują pomiary antropometryczne i pedobarografię. Kontrola funkcjonalności stóp to m.in. test Jacka, test wspięcia na palce i badania zakresu ruchomości. Osoby chorujące na cukrzycę powinny mieć regularnie monitorowany stan skóry i paznokci stóp. Zmiany skórne, takie jak odciski, nagniotki czy modzele, świadczą właśnie o zaburzeniach dystrybucji nacisków. W badaniu fizykalnym zwraca się szczególną uwagę na m.in. przesuszenie lub łuszczenie się skóry, pęknięcia naskórka i inne zmiany skórne.
Leczenie uszkodzeń skóry
U osób chorych na cukrzycę nawet niewielkie uszkodzenie naskórka może rozwinąć się w przewlekłą ranę. Powodem tego są powstające w przebiegu tej choroby zaburzenia przepływu krwi i neuropatia. Ze względu na niewystarczające odżywienie tkanek rany trudno się goją i są podatne na zakażenia. Dlatego ważne jest, by w przypadku jakiegokolwiek urazu niezwłocznie wdrożyć leczenie miejscowe.
2. Procedury podologiczne
W zminimalizowaniu ryzyka uszkodzeń, które mogą rozwinąć się w owrzodzenia, kluczowe jest utrzymanie prawidłowego stanu skóry i paznokci. W tym celu chorzy na cukrzycę powinni regularnie zgłaszać się do specjalistów.
W ramach profilaktyki podolodzy m.in. usuwają zmiany hiperkeratotyczne, np. odciski i modzele, oraz wykonują korekcję wrastających lub wkręcających paznokci. Oprócz tego pomagają utrzymać odpowiedni poziom nawilżenia i natłuszczenia skóry. W celu zmiękczenia skóry stosuje się preparaty pielęgnacyjne i ochronne, m.in. emolienty. Podolodzy przeciwdziałają także infekcjom bakteryjnym i grzybiczym w obrębie stóp.
3. Procedury rehabilitacyjne
Pacjenci z cukrzycą w ramach profilaktyki zespołu stopy cukrzycowej powinni podejmować aktywność fizyczną zarówno we własnym zakresie, jak i z pomocą fizjoterapeuty. Zabiegi fizjoterapeutyczne sprzyjają utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Obniżają także ciśnienie tętnicze, co przekłada się na poprawę stanu naczyń krwionośnych. Ponadto zmniejszają ryzyko rozwoju wad i dysfunkcji kończyn dolnych. Zalecane techniki rehabilitacyjne to m.in. kinezytoterapia, kompresjoterapia, magnetoterapia i terapia manualna.
4. Odciążenia
Owrzodzenia są następstwem powtarzalnego i zwiększonego nacisku m.in. na część podeszwową stopy. Ryzyko wzrasta w przypadku niestabilności strukturalnej. Powoduje ona zwiększenie nacisku, a tym samym podrażnienia tkanek już osłabionych wskutek neuropatii i zaburzeń ukrwienia. By zniwelować ryzyko powstania ran, wdraża się profilaktykę odciążającą.
Obejmuje ona m.in. dobór odpowiedniego obuwia przeznaczonego dla chorych z cukrzycą, neuropatią i niedokrwieniem kończyn dolnych. Osoby z niestabilnością w obrębie stóp powinny nosić obuwie, które zapewnia stabilizację, o prawidłowym rozmiarze i tęgości. W zależności od problemu przeciążeniowego zaleca się stosowanie blatów lub materiałów odciążających, indywidualnych wkładek i ortez międzypalcowych.
Źródło: „Procedury diagnostyki, terapii i edukacji pacjenta – algorytmy i wytyczne wczesnej oraz wtórnej profilaktyki ZSC”, w: „Forum Leczenia Ran”, 2021;2(1):1–47.
