Jednym z celów całościowej oceny geriatrycznej (COG) jest rozpoznanie zespołu kruchości. Trafna diagnoza pozwala wyodrębnić grupy pacjentów, które są szczególnie narażone na powikłania okołozabiegowe. Może też przyczynić się do przedoperacyjnej optymalizacji stanu pacjenta i być pomocna w wyborze indywidualnej strategii leczenia. 

Białe tsunami

Globalnie nasze społeczeństwo się starzeje. Wskutek rozwoju medycyny i wzrostu dobrobytu żyjemy dłużej. W wiek emerytalny wkracza pokolenie powojennego wyżu demograficznego, tzw. baby boomers. Osoby powyżej 60. roku życia już w tej chwili stanowią ponad jedną czwartą polskiej populacji. W kilka kolejnych dekad ten odsetek zwiększy się aż do 40 proc. Szybkie starzenie się społeczeństwa jest wyzwaniem dla ochrony zdrowia. W chirurgii geriatrycznej rutynowe postępowanie może zwiększyć ryzyko powikłań i zgonu. W związku ze zjawiskiem starzenia się społeczeństwa, przez niektórych określanym jako “białe tsunami”, mówi się o epidemii zespołu kruchości. Jego wczesne wykrycie pomaga w indywidualizacji opieki nad pacjentem.

Zespół kruchości (ang. frailty syndrome) jest związany ze zmniejszeniem fizjologicznych rezerw i obniżeniem odporności na czynniki stresowe. Wskutek zmniejszonej wydolności i złożonej dysregulacji wszystkich narządów i układów u pacjentów z zespołem kruchości nawet niewielkie schorzenie powoduje, że ich sprawność zapada się. Niesprawność często trwa długo, a u części z pacjentów powrót do formy i odzyskanie niezależności są niemożliwe.

Ile można przeżyć na rezerwie?

U osób zdrowych do prawidłowego funkcjonowania narządów wystarcza 1/3 ich wydolności, pozostała część stanowi rezerwę czynnościową. Proporcjonalnie do wieku zmniejsza się wielkość rezerwy fizjologicznej, co uniemożliwia adekwatną regulację i adaptację do nowych warunków. Osoby, u których zaobserwowano zmniejszoną rezerwę fizjologiczną są bardziej podatne na przyspieszony proces starzenia. Każdy niekorzystny bodziec może spowodować przekroczenie możliwości kompensacyjnych organizmu w utrzymaniu homeostazy. Takim bodźcem stresowym wpływającym na ograniczenie rezerw czynnościowych w organizmie może być na przykład zawał mięśnia sercowego, udar niedokrwienny mózgu, urazy ortopedyczne, silny epizod depresyjny.

Rozwój zespołu kruchości

Nie ma biomarkerów rozpoznawania zespołu kruchości. Istnieje natomiast wiele czynników, które mogą prowadzić do jego rozwoju. Można je podzielić na dwie grupy. Pierwszą stanowią zaburzenia sprawności fizycznej:

• utrata masy mięśniowej (sarkopenia),
• zmniejszenie siły – osłabienie,
• zmniejszenie tolerancji wysiłku,
• spowolnienie ruchowe,
• zmniejszanie się aktywności fizycznej,
• wyczerpanie.

Drugą grupę stanowią chorzy z zaburzeniami intelektualnymi, u których zauważa się:

• pogorszenie funkcji poznawczych,
• osłabienie funkcji narządów zmysłów,
• zaburzenie nastroju – depresja,
• obecność chorób przewlekłych,
• zmniejszone łaknienie,
• nietrzymanie moczu lub kału,
• sytuacja socjalna – instytucjonalizacja.

Fenotyp słabości

Zdrowie osób w podeszłym wieku zależy od stanu fizjologicznego rozumianego jako zespół słabości. Osoby starsze mogą posiadać dość dobry poziom fizjologicznych rezerw oraz dobry poziom środowiskowego wsparcia. U takich osób nie spostrzega się tzw. fenotypu słabości, będącego zespołem wszystkich dostrzegalnych cech organizmu. Dobry poziom fizjologicznych rezerw nie wyklucza jednak możliwości wystąpienia pełnej słabości. Geriatrzy zwracają uwagę, że pod wpływem silnego epizodu depresyjnego (zmiana miejsca zamieszkania i środowiska na gorsze, śmierć bliskiej osoby) może dojść u pacjenta do wystąpienia zespołu kruchości.

Zdrowie to niezależność

Na umieralność wpływają inne czynniki niż sam wiek kalendarzowy. Wiek metrykalny i biologiczny różnią się, a im pacjent starszy, tym różnice te bardziej się zwiększają. Wśród osób starszych zespół kruchości jest czynnikiem zapowiadającym pogorszenie funkcjonowania w życiu codziennym, niepełnosprawność, zwiększone ryzyko upadków i hospitalizacji. Jeśli problem pozostanie nierozpoznany, może stać się przyczyną „złego starzenia się”. Może to prowadzić do konieczności opieki instytucjonalnej osób starszych. Rozpoznanie u osoby starszej zagrożenia zespołem kruchości może być ważnym elementem prewencji niesprawności, kalectwa i pełnego uzależnienia od osób drugich.

Źródła: dr hab. n. med. Jakub Kenig, „Kwalifikacja pacjentów w podeszłym wieku do leczenia operacyjnego”, Chirurgia po Dyplomie, 218, 01; Teresa Gabryś, Aleksandra Bajorek, Iwona Malinowska-Lipień, Zespół słabości – zasadniczy problem zdrowotny osób starszych. Część I., „Gerontologia polska”, termedia.pl