Zima jest porą roku, w której narażeni jesteśmy na niebezpieczeństwo związane z odmrożeniami i hipotermią. Najpoważniejszą konsekwencją odmrożenia jest amputacja kończyny, z kolei hipotermia może doprowadzić do śmierci. Przed odmrożeniem i hipotermią można się jednak chronić – podstawą jest prawidłowy ubiór, zabezpieczający przed zimnem, a także unikanie długiego przebywania na zewnątrz podczas ekstremalnie niskich temperatur.

Należy pamiętać, że odmrożenie i wychłodzenie może nastąpić również w temperaturze dodatniej, w wyniku bezpośredniego kontaktu z lodem lub zimnym metalem.

Czym jest odmrożenie i hipotermia?

Odmrożenie to miejscowe uszkodzenie tkanek, spowodowane działaniem niskich temperatur. Dochodzi do spowolnienia przepływu krwi, a następnie zatrzymania się jej w naczyniach krwionośnych. Rozwija się także stan zapalny i niedokrwienie. Do odmrożeń może dojść również przy temperaturze powyżej 0°C, zwłaszcza przy wilgotnej i wietrznej pogodzie. Niska temperatura doprowadza do obkurczenia się naczyń krwionośnych. W efekcie powoduje to utratę wrażliwości na ból i inne bodźce czuciowe. Powstają obrzęki i niedokrwienia. Na odmrożenia najbardziej  narażone są mniej ukrwione części ciała i  miejsca, gdzie skóra przylega do chrząstek i kości. Należą do nich: dłonie i stopy, małżowiny uszne, policzki i nos.

Odmrożeniom bardzo często towarzyszy również hipotermia, czyli wychłodzenie organizmu. Jest to stan zagrażający życiu człowieka, kiedy temperatura jego ciała spada poniżej 32°C. Sytuacja ta może doprowadzić do zaburzenia rytmu pracy serca, upośledza pracę ośrodkowego systemu nerwowego. W najpoważniejszych przypadkach może dojść do utraty życia.

Jakie czynniki zwiększają możliwość odmrożenia i hipotermii?

Na odmrożenia i hipotermię przede wszystkim narażone są osoby, które nie dostosowują ubrania do warunków atmosferycznych, co może  doprowadzić do wyziębienia organizmu, a także osoby pracujące na zewnątrz, sportowcy lub osoby pod wpływem alkoholu. Napoje procentowe rozszerzają naczynia krwionośne, co powoduje szybszą utratę ciepła.

Ryzyko wystąpienia odmrożenia i hipotermii zwiększają również choroby układu krążenia i umysłowe, przebywanie w mokrym ubraniu, zmęczenie i wyniszczenie organizmu. Również silne leki bólowe mogą wpływać na percepcję i odczuwanie temperatury.

Jakie są objawy odmrożenia?

W przypadku odmrożeń wyróżniamy cztery stopnie, analogicznie jak przy oparzeniach.

I stopień – powierzchowny – dochodzi wtedy do odrętwienia, swędzenia i zaczerwienia skóry. Może nastąpić przejściowe zaburzenie krążenia w układzie krwionośnym. Ten stopień odmrożenia charakteryzuje się bladą lub sinoczerwoną barwą skóry. Ponadto w pierwszym stopniu obserwuje się też brak reakcji na bodźce bólowe. Po około 3 godzinach pojawia się obrzęk, który utrzymuje się do 10 dni. Od 5 dnia towarzyszy mu złuszczanie skóry. Przez wiele miesięcy może utrzymywać się nadmierne pocenie i mrowienie odmrożonych części ciała.

II stopień – średni – dochodzi do znacznego obrzęku skóry, tworzą się pęcherze zawierające treść surowiczą lub mleczną. Zmiany pojawiają się kilka godzin po odmrożeniu. Po 2 tygodniach powstają pęcherze, które odpadają po 3 tygodniach. Przez kilka miesięcy utrzymują się parestezje i nadwrażliwość skóry.

III stopień – głęboki – pęcherze na skórze powiększają się, a ich wnętrze zawiera krwisto-surowiczy płyn. Pojawia się powierzchowna martwica. Po wygojeniu powstają trwałe przebarwienia skóry. Przez kilka tygodni mogą utrzymywać się bóle i mrowienie.

IV stopień – ciężki – najpoważniejszy stopień odmrożenia. Wiąże się z głęboką martwicą, która może obejmować kości, ścięgna i mięśnie. Może dojść do samoistnej amputacji, np. palca.

Jakie są objawy hipotermii?

W przypadku hipotermii w praktyce klinicznej również dokonuje się klasyfikacji pod względem stopnia wychłodzenia organizmu. Hipotermię dzielimy więc na:

• łagodną (35–32 °C) – uczucie marznięcia, zimne ręce i stopy, drżenie mięśni, osłabienie ramion i nóg, zawroty głowy, dezorientacja i niepokój;
• umiarkowaną (32–28 °C) – osoba nie jest w stanie sama sobie pomóc. Pojawiają się objawy, takie jak: ból z zimna, brak wrażliwości na bodźce, skurcze mięśni, sztywność mięśni, utrata poczucia czasu i zachowania energii;
• ciężką (poniżej 28 °C) – występuje wtedy utrata świadomości, nikłe lub niewyczuwalne oddychanie, puls wolny i słaby lub niewyczuwalny, brak reakcji źrenic na światło, spowodowany niedotlenieniem mózgu, zimna skóra, przyjmująca sino-zielony kolor. Może dojść do utraty życia.

Pierwsza pomoc przy odmrożeniach i hipotermii

Wystąpienie zmian skórnych w postaci pęcherzy czy owrzodzeń lub obecność martwicy wymaga niezwłocznego zgłoszenia się na SOR. W przypadku hipotermii należy niezwłocznie zgłosić się do szpitala. Najważniejsza odnosząca się do działań w hipotermii i odmrożeniach jest zasada S.O.S – Spokojnie. Ostrożnie. Subtelnie.

Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń i hipotermii jest bardzo podobna. Ma ona na celu ochronę przed dalszą utratą ciepła przez organizm. Warto zacząć od stopniowego przywracania odpowiedniej temperatury odmrożonych tkanek. Poszkodowanemu należy zdjąć mokre ubrania, a także biżuterię. Dłonie/stopy zanurzyć w letniej wodzie początkowo o temp. 30°C, a następnie stopniowo zwiększając do 36°C. Jeśli nie ma dostępu do wody, do ogrzania może służyć ciepły ręcznik. Bardzo ważne jest, aby organizmu nie ogrzewać gwałtownie, tylko stopniowo.

Jeśli na skórze są widoczne pęcherze lub sino-czerwone albo blade plamy – należy zastosować suche, czyste luźne opatrunki, najlepiej z jałowej gazy, unikając ucisku. Nie wolno przekłuwać pęcherzy. Może to doprowadzić do wdarcia się zakażenia. Na odmrożone policzki, nos czy uszy należy nałożyć czyste opatrunki, aby zapobiec ewentualnemu zakażeniu rany. Nie wolno gwałtowanie poruszać poszkodowanym, ponieważ powoduje to przepływ ciepłej krwi z tułowia do wyziębionych kończyn. Stanowczo odradza się nacierania śniegiem i polewania zimną wodą odmrożeń. Z kolei rozmasowywanie czy pocieranie odmrożeń, może doprowadzić do jeszcze większego uszkodzenia tkanki skórnej.

Jak leczyć odmrożenia i hipotermię?

W przypadku odmrożeń I stopnia leczenie przebiega samoistnie, a rany nie pozostawiają po sobie blizn. II stopień odmrożenia wymaga już konsultacji medycznej, podczas której najczęściej podaje się zastrzyk przeciwtężcowy. Leczenie uzależnione jest od tego, w jakim stopniu jest uszkodzona tkanka. W tym przypadku stosuje się leczenie przeciwpłytkowe i nawadnianie. Postępowanie miejscowe w przypadku odmrożeń wygląda tak samo, jak przy oparzeniach – istotna jest właściwa higiena rany, oczyszczanie oraz opatrywanie. W przypadku odmrożeń III i IV stopnia wymaga jest hospitalizacja, leczenie chirurgiczne i przeciwzakrzepowe.

Leczenie hipotermii odbywa się zawsze w warunkach szpitalnych na oddziałach intensywnej opieki medycznej. Polega ono głównie na podtrzymywaniu funkcji życiowych i stopniowym podnoszeniu temperatury ciała.

Jak zapobiegać odmrożeniom i hipotermii?

Łatwiej zapobiegać niż leczyć. Przede wszystkim kluczem jest odpowiedni ubiór. Powinno się także zadbać o właściwy sen i wypoczynek. Kolejną ważną kwestią jest unikanie wyczerpujących prac na dworze, powodujących szybką utratę energii. Ważne jest także, aby ubranie nie tylko było ciepłe, ale również chroniło przed wiatrem. Buty powinny być nieprzemakalne, wysokie, posiadać izolującą i przyczepną podeszwę i opcjonalnie dodatkowe ocieplenie w środku. Na głowie warto mieć ciepłą czapkę, a na dłoniach parę rękawiczek. Na twarz dobrym pomysłem jest nałożenie tłustego kremu. Podczas intensywnych opadów śniegu, porywistych wiatrów i bardzo niskich temperatur lepiej pozostać w domu.

Źródła: mp.pl, salve.pl/, ptpaiio-lodz.one.pl,podyplomie.pl, gov.pl