„Nieprawidłowo dopasowane obuwie może prowadzić do otarć naskórka czy powstawania odcisków. U osób z cukrzycą nawet tak niewielkie urazy szybko postępują i mogą skutkować trudno gojącymi się ranami, z dużym ubytkiem tkanek i ryzykiem zakażenia bakteryjnego. Dlatego istotne jest, by diabetycy nosili obuwie odpowiednio dobrane do ich indywidualnych potrzeb” – mówi w rozmowie z ForumLeczeniaRan.pl Magdalena Mróz, mgr pielęgniarstwa, podolog, edukator w cukrzycy oraz specjalistka leczenia ran.

Karolina Rybkowska, ForumLeczeniaRan.pl: Dlaczego pacjenci z cukrzycą powinni zwracać uwagę na rodzaj noszonego obuwia?

Magdalena Mróz: – Odpowiednio dobrane obuwie minimalizuje ryzyko powstawania otarć, które u osób z powikłaną cukrzycą, np. z zespołem stopy cukrzycowej, niejednokrotnie prowadzą do rozwoju trudno gojących się ran, również zakażonych. Źle dobrane obuwie może powodować uszkodzenia, których pacjent nie będzie świadomy, zwłaszcza u osób z neuropatią cukrzycową, którzy mają zaburzony lub całkowity brak czucia w obrębie stóp. U cukrzyków często dochodzi również do charakterystycznych zmian w układzie kostno-stawowym stopy, przeciążeń konkretnych części stopy. Destrukcyjne zmiany, skutkujące ubytkiem tkanek, bagatelizowane przez pacjenta lub źle leczone, mogą prowadzić w ostateczności do amputacji.

Jakie obuwie jest zalecane diabetykom? Jaki kształt powinny mieć buty?

– Diabetycy powinni wybierać obuwie o szerokim przodostopiu. Podeszwy butów powinny być średniej twardości i umożliwiać ochronę stopy. Obuwie powinno się zginać w przedstopiu, tak by możliwe było wykonanie kolejnych faz chodu. Zalecane jest, by buty były o 1-2 numery większe od stopy.

Przed ubraniem butów należy każdorazowo sprawdzić ich wnętrze – jest to ważne dla pacjentów z neuropatią cukrzycową, którzy mogą nie wyczuć, że coś znajduje się w bucie. Ponadto nowe obuwie powinno się nosić początkowo w domu i nie dłużej niż 3 godziny. Po zdjęciu butów należy sprawdzić stan stóp pod kątem wystąpienia zaczerwienień, otarć naskórka. Pacjenci powinni również zwracać uwagę, by nie wiązać sznurówek zbyt mocno, a także żeby nie zaciskać zbyt mocno pasków mocujących, np. w sandałach.

Czy ważny jest również materiał, z jakiego wykonane są buty?

– Tak, ma to ogromne znaczenie. Buty powinny być wykonane z naturalnej, miękkiej skóry. Materiał obuwia musi przepuszczać powietrze w celu minimalizacji ryzyka wystąpienia nadpotliwości, a w konsekwencji maceracji skóry. Kiedy powietrze nie jest swobodnie wentylowane przez materiał, skóra stóp jest wilgotna, a temperatura w bucie wyższa. Dochodzi więc do otworzenia się porów skóry, a w konsekwencji mniejszej odporności na urazy mechaniczne i zostaje ułatwiona droga wniknięcia mikroorganizmów do wnętrza skóry, co skutkuje np. infekcją grzybiczą, bakteryjną czy pojawieniem się brodawek wirusowych.

Czy wkładki również zapewniają ochronę stopy? W jaki sposób należy je dobrać?

– Wkładki są podstawowym wyposażeniem obuwia pacjenta z cukrzycą. Wkładki fabryczne dołączane do obuwia często nie są odpowiednio wyprofilowane, są zbyt miękkie i nie chronią wystarczająco stopy przed urazami. W swojej praktyce zawodowej niejednokrotnie miałam pacjentów, którzy pomimo noszenia obuwia stanęli np. na gwoździu czy pinezce, które przebiły się przez zbyt miękką podeszwę, wkładkę i zraniły stopę.

Diabetycy w doborze wkładki powinni skorzystać z pomocy profesjonalistów, tj. przede wszystkim fizjoterapeutów, podologów. Specjaliści po dokładnym zapoznaniu się ze stanem pacjenta, jego wadami postawy, architekturą stopy – zalecą odpowiednie wkładki.

Jak często należy wymieniać obuwie i wkładki?

– To jest kwestia indywidualna i zależy od wielu czynników, m.in. miejsc przeciążeniowych stopy, które generują szybsze zużycie wkładki, a także od czasu używalności wkładek. U osób chorujących na cukrzycę często współistnieją stany chorobowe, w których dochodzi do zmian przeciążeniowych kończyn, np. zwyrodnienie stawu biodrowego czy kolanowego, kiedy to pacjent nadmiernie obciąża jedną kończynę, zmieniając tym samym ustawienie swoich stóp. W takich przypadkach wymiana obuwia i wkładek jest zwykle częstsza.

U dzieci/nastolatków – kiedy stopa intensywnie rośnie – należy częściej zmieniać zarówno obuwie, jak i wkładki, w związku ze zmieniającymi się rozmiarami stopy. U osób dorosłych, z niezmienną numeracją, obuwie i wkładki można zmieniać co około 2 lata.

Oczywiście należy również dobierać obuwie odpowiednio do sezonu. Latem, kiedy temperatura otoczenia jest wyższa, często dochodzi do obrzęków w obrębie kostek i grzbietu stopy, tym samym istnieje potrzeba noszenia szerszego i większego obuwia, a także innych, dopasowanych wkładek. Zimą natomiast stopy są węższe, ale z drugiej strony zawsze trzeba mieć na uwadze szersze obuwie, kiedy w chłodne dni ubiera się cieplejsze skarpety.

Ze względu na wiele czynników wpływających na rodzaj noszonego obuwia ważne jest korzystanie z konsultacji specjalistów, którzy na co dzień zajmują się indywidualnym doborem wkładek i obuwia dla danego pacjenta.

A jaki rodzaj obuwia jest szczególnie niewskazany dla diabetyków?

– Pacjenci powinni unikać butów typu trampki z wąskimi noskami i balerin. Tego rodzaju obuwie generuje zbyt duży nacisk w przedniej części stopy i powoduje zaburzenia biomechaniki stóp oraz liczne problemy, m.in. wrastanie paznokci, powstawanie odcisków, zarówno grzbietowych, jak i międzypalcowych, a także trudno gojące się rany.

Z kolei buty na wysokich obcasach (np. na szpilce czy platformie) powodują większe obciążenie przodostopia. Pod naciskiem skóra rogowacieje, co prowadzi do powstawania bolesnych modzeli i odcisków, a u cukrzyków do tworzenia się ran.

Niewskazane jest noszenie klapek, kiedy najbardziej odkryte jest przodostopie – urazy w tej okolicy są szczególnie narażone na zakażenie. Szczególną uwagę należy również zwracać podczas noszenia sandałów, zwłaszcza latem. Wysoka temperatura może powodować oparzenia termiczne, które u cukrzyków niejednokrotnie przeradzają się w trudno gojące się rany. W gorących miesiącach podczas noszenia sandałów wskazane jest ubieranie skarpet, najlepiej bambusowych lub bawełnianych, które przepuszczają powietrze i chronią przed słońcem. Pięta powinna być schowana w sandale i nie wychodzić poza jego obszar, a przód buta zawsze powinien być dłuższy od najdłuższego paliczka stopy, tym samym chroniąc stopę przed urazem. Niejednokrotnie do mojego gabinetu zgłaszali się pacjenci z raną pourazową drugiego paliczka stopy, powstałą np. w wyniku uderzenia o krawężnik.

Jakie jeszcze szkody może wywołać noszenie nieodpowiedniego rodzaju obuwia u osób z cukrzycą? Które obszary stopy są najbardziej narażone na uszkodzenia podczas użytkowania niewłaściwego obuwia?

– Na urazy najbardziej narażone są: część grzbietowa palców, opuszki palców, pierwsza głowa kości śródstopia, okolice kości piętowej. Nieprawidłowe obuwie może prowadzić do drobnych otarć naskórka, ale u osób z cukrzycą nawet niewielkie urazy szybko generują powstanie ran. Następnie dochodzi do większego ubytku tkanek, zakażenia bakteriami, które mogą wywołać infekcję tkanek miękkich, a nawet kości. Bagatelizowanie objawów, a także leczenie stóp domowymi sposobami może skończyć się nawet amputacją.

Czy w przypadkach wystąpienia objawów lub zdiagnozowania zespołu stopy cukrzycowej należy rozważyć zakup specjalistycznego obuwia?

– O konieczności zakupu specjalistycznego obuwia powinien decydować specjalista. Jeżeli natomiast doszło urazu w obrębie stóp, pacjent z cukrzycą powinien rozważyć zakup butów i wkładek medycznych.

W jaki sposób dobierane jest specjalistyczne obuwie? Czy wcześniej wykonywane są badania, które pozwolą dobrać obuwie do kształtu stopy?

– Dobór specjalistycznego obuwia i wkładek dla osób z cukrzycą powinien być poprzedzony wywiadem w gabinecie specjalisty, uwzględniającym tryb życia pacjenta. Wiele zależy od tego, ile kilometrów dziennie pokonuje pacjent i na jakiej powierzchni się porusza.

Następnie wykonywane jest badanie fizykalne stopy – specjalista ocenia budowę stóp (np. obecność palucha koślawego, kostki krawca, palców młotkowatych). Ocenie podlegają także wady postawy, które mają swoje odzwierciedlenie w obrazie stóp.

Później przeprowadzane są badania komputerowe, które pozwalają na pełną funkcjonalną diagnostykę stóp. Badania dzieli się na statyczne z użyciem podoskopu, a następnie dynamiczne na specjalnej macie pedobarograficznej. Badanie statyczne przeprowadzane jest w bezruchu, polega na wykonaniu kilku zdjęć obrazujących m.in. obciążone części stopy w chwili pozycji stojącej pacjenta. Badanie dynamiczne obrazuje z kolei, w jaki sposób zachowują się stopy w ruchu. Pozwala to na pełną ocenę biomechaniki kończyn dolnych. Dla pacjenta jest to nieinwazyjne, bezbolesne i proste badanie. A dla specjalisty – podstawowe narzędzie do zaplanowania wyposażenia pacjenta w odpowiednie wkładki i obuwie.

Gdzie można otrzymać specjalistyczne obuwie i ile ono kosztuje?

– W Polsce istnieje wiele ośrodków zajmujących się specjalistyczną diagnostyką i indywidualnym doborem obuwia i wkładek. Są to m.in. gabinety fizjoterapii, podologii, ośrodki ortopedyczne współpracujące z fizjoterapeutami zajmującymi się na co dzień problematyką stóp. Często pacjenci przychodzą jednak do mojego gabinetu z butami czy wkładkami wcześniej wybranymi przez sprzedawcę ze sklepu medycznego. Niestety niejednokrotnie zdarza się, że obuwie to jest dobrane nieadekwatnie do danego przypadku. Przestrzegam więc swoich pacjentów, aby po specjalistyczną pomoc udawali się w miejsca, gdzie przede wszystkim wykonuje się badania z zakresu analizy budowy stóp, wad postawy, biomechaniki stopy.

Ceny wkładek i obuwia wahają się w dużym przedziale. Zależy to m.in. od materiału użytego do produkcji, a także jego ilości, poziomu trudności wykonania indywidualnej wkładki czy obuwia. Orientacyjny przedział cenowy w przypadku wkładek to około 250-500 zł, natomiast cena obuwia może wynosić nawet 1000 zł, zwłaszcza w przypadku obuwia zimowego, z ociepleniem, wykonanego z odpornego na wilgoć materiału.

Magdalena Mróz, mgr pielęgniarstwa, podolog, edukator w cukrzycy i specjalista leczenia ran

Przeczytaj także: Ocena budowy i funkcji stóp – dlaczego jest kluczowa w profilaktyce zespołu stopy cukrzycowej?