Podologia to dziedzina medycyny zajmująca się diagnozowaniem i leczeniem chorób stopy i stawu skokowo-goleniowego. Jak podkreśliła w rozmowie z Evereth News mgr Magdalena Mróz, specjalista ds. leczenia ran przewlekłych i podologii, zabiegi podologiczne mają różnoraki charakter i wymagają od osoby praktykującej ten zawód wiedzy z zakresu nauk medycznych, tj.: diabetologia, dermatologia, chirurgia, ortopedia, opatrywania ran, a także technik zaopatrzenia ortopedycznego.

Evereth News, Natalia Janus: Jakie znaczenie w profilaktyce stopy cukrzycowej ma podologia?                                                

Magdalena Mróz: – Podolodzy szczególnie często zajmują się profilaktyką i leczeniem stóp u cukrzyków, ze względu na ryzyko powikłań. Podolog zajmuje się profilaktyką stopy cukrzycowej, diagnozując i lecząc pierwsze objawy, które mogą predysponować do powstania trudno gojących się ran. Tym samym jesteśmy w stanie na bieżąco oceniać stan stóp pacjenta i wprowadzać potrzebne terapie. Jest to szczególnie istotne, jeśli pacjent ma już towarzyszącą neuropatię cukrzycową, dochodzi do powstania odcisku, a pacjent go nie czuje. Tym samym, może to być przyczyna infekcji. Podobnie jest z wrastającymi paznokciami, które powodują powstawanie ran w obrębie wałów paznokciowych. Ratowanie się domowymi sposobami, tylko opóźnia proces leczenia, pogłębiając faktyczny problem. Dlatego warto mieć wiedzę, gdzie można się udać z danym objawem.

Z jakimi problemami dotyczącymi stóp u osób chorych na cukrzycę spotyka się Pani najczęściej?

– Cukrzyca powoduje szereg powikłań w całym organizmie. Przewlekła hiperglikemia powoduje destrukcję naczyń krwionośnych i nerwów. Dlatego o stopy należy dbać codziennie, tym bardziej w cukrzycy, kiedy to najmniejsze zaniedbanie w pielęgnacji może skutkować ciężkim powikłaniem. Najczęściej w swojej praktyce spotykam się z takimi problemami jak trudno gojące się rany, grzybica paznokci, wrastające paznokcie, odciski, modzele czy pękająca skóra pięt.

Jakie problemy wskazują na konieczność wizyty u podologa?

– Nawet potencjalnie zdrowa osoba powinna zgłaszać się do podologa co 3-4 miesiące w ramach kontroli. Do czynności wykonywanych przez podologa zaliczamy usuwanie zrogowaceń, usuwanie modzeli, odcisków, terapię tzw. „twardych pięt”, terapię wrastających paznokci, terapię brodawek wirusowych oraz ewakuację krwiaków podpaznokciowych. Dodatkowo podolog oczyszcza profesjonalnie zmienioną chorobowo płytkę paznokciową w takich jednostkach jak np. grzybica, łuszczyca, cukrzyca, onycholiza, zmiany pourazowe itd.

Dlaczego pacjenci z cukrzycą powinni za wczasu pielęgnować i szczególnie dbać o stopy?

– Stopy stanowią podporę naszego ciała. Są zwierciadłem, w którym odbija się nasza kondycja zdrowotna. Wiele chorób można „odczytać” ze stanu stóp i paznokci. Odpowiednio pielęgnując tę część ciała cukrzycy są w stanie zmniejszyć ryzyko powikłań makroangiopatycznych, czyli zespołu stopy cukrzycowej. Dużą rolę odgrywa tutaj edukacja pacjenta, czyli nauka samokontroli i samopielęgnacji. Uczymy tym samym chorego aktywnego uczestnictwa w terapii oraz brania odpowiedzialności na własne zdrowie. Cukrzyk, który wie więcej – żyje dłużej. Styl życia, na który składa się dieta, aktywność fizyczna, zaprzestanie używek, regularne badania i kontrole u specjalistów pełnią w tym przypadku kluczową rolę.

Na jakim poziomie jest podologia w Polsce?

– Podologia w Polsce to dziedzina jeszcze raczkująca. Za granicą istnieje zawód podiatry, jest to lekarz specjalizujący się właśnie w schorzeniach dotyczących stóp. W Polsce najczęściej podologami są pielęgniarki oraz kosmetolodzy. Istnieje wiele ośrodków kształcenia podologicznego oraz kursów doszkalających z tej dziedziny, w zależności od stopnia umiejętności oraz kierunku rozwoju umiejętności.

Kto (oprócz pacjentów z ZSC) powinien zgłosić się do podologa?

– Do podologa można się zgłosić przede wszystkim w ramach konsultacji. Podczas takiej wizyty można dowiedzieć się wielu ciekawych kwestii związanych np. z wadami postawy, biomechaniką stopy, ogólnymi problemami zdrowotnymi. Do gabinetów przychodzą często dzieci z wrastającymi paznokciami i brodawkami wirusowymi. U osób starszych natomiast, łatwo jest o zakażenia grzybicze i bakteryjne w obrębie paznokci. Typowy pedicure medyczny polega na skróceniu i oszlifowaniu paznokci, usunięciu zrogowaceń, modzeli, odcisków. Po dokładnym oczyszczeniu zostaje zaaplikowany odpowiedni preparat natłuszczający, połączony np. z masażem relaksacyjnym stóp. Gwarantuje, że każdy pacjent wychodzi po takim zabiegu wypoczęty, zrelaksowany i z poczuciem satysfakcji z zadbania o swoje zmęczone stopy.

Czy podolog oprócz zabiegów pielęgnacyjnych dodatkowo leczy rany? Jakie najczęściej?

– Podolog rozpoznaje zmiany i w razie potrzeby kieruje pacjenta do konkretnego specjalisty. Dodatkowo zajmuje się leczeniem  stanów zapalnych w obrębie wałów paznokciowych wywołanych wrastaniem paznokci. Do gabinetów często przychodzą również pacjenci z ranami, powstałymi w wyniku używania skarpet złuszczających czy plastrów na odciski. Są to preparaty na bazie kwasów, które nie usuwają przyczyny, a jedynie powodują w efekcie podrażnienie skóry oraz rany. Podologia używa także opatrunków specjalistycznych, dzięki którym możliwe jest leczenie oraz odciążenie danego miejsca. W związku z tym, że liczba cukrzyków na świecie gwałtownie wzrasta, podolodzy muszą także posiadać wiedzę z zakresu diagnozowania ZSC, zaopatrzenia początkowego takich ran oraz wiedzieć, gdzie należy skierować pacjenta na dalsze leczenie.

Jakie konsekwencje może nieść za sobą syndrom stopy cukrzycowej?

– Neuropatia cukrzycowa to inaczej zaburzenia czucia. W cukrzycy dotyczą najczęściej stóp. Zakończenia nerwowe ulegają destrukcji w wyniku przewlekłej hiperglikemii. Czego efektem są w następstwie zmiany anatomiczne i funkcjonalne w obrębie stóp. Dochodzi do zaniku niektórych grup mięśniowych, powodujących deformacje, np. nadmierne wysklepienie stopy lub jej opadanie (modzele w punktach podparcia stóp). Częstym problemem jest występowanie palców młoteczkowych, które są podatne w części grzbietowej stopy na powstawanie ran w wyniku tarcia paliczka o wnętrze obuwia.

Czy osoba chora na cukrzycę może sobie zaszkodzić, samodzielnie wykonując zabieg pielęgnacyjny stóp?

– Bardzo często pacjenci samodzielnie wykonując zabiegi pielęgnacyjne, szkodzą sobie. Pamiętajmy, że osoby starsze mają także problemy ze wzrokiem, z koordynacją ruchową, schylaniem się itd. Używają także niewłaściwych przyborów do pielęgnacji jak pumeksy, tarki, ostre przyrządy do obcinania paznokci, żyletki. Często zdarza mi się przyjmować pacjentów pokaleczonych w wyniku samodzielnie wykonanego pedicure’u czy za krótko obciętego paznokcia, który wrósł w wał paznokciowy i wywołał stan zapalny.

Dlaczego zabiegi na stopach u osób chorych na cukrzycę powinny być przeprowadzane przez podologów?

– Ponieważ jest to personel przygotowany do tego typu zabiegów pod kątem wiedzy, kompetencji oraz instrumentów. Jest to również doskonałe wsparcie dla chirurga czy innego specjalisty. W ramach podologii używamy specjalistycznych narzędzi jałowych, frezarek podologicznych, preparatów leczniczych, opatrunków aktywnych oraz mas odciążających czy wkładek indywidualnych. Jesteśmy w stanie poprowadzić różne terapie lecznicze w obrębie stóp, tym samym zmniejszając dyskomfort, a często cierpienie pacjenta. Ważne jest, aby to podolog kontrolował regularnie stan stóp pacjentów oraz mógł za każdym razem sugerować pacjentowi jak powinien zadbać o swoje stopy.

Jak nie dopuścić do zakażenia rany w przypadku stopy cukrzycowej?

– Przede wszystkim należy udać się do specjalistów z zakresu leczenia ran. Takich osób w Polsce jest coraz więcej, natomiast jeszcze za mało, biorąc pod uwagę globalny problem trudno gojących się ran. Ważne, aby ranę dezynfekować odpowiednim antyseptykiem, stosować się do zaleceń specjalisty używając konkretnych opatrunków specjalistycznych. Podczas domowej zmiany opatrunków stosować zasady higieny tzn. umyć dokładnie ręce przed i po zmianie opatrunku, zdezynfekować dłonie, używać rękawiczek. Zadbać o higieniczne warunki podczas zmiany opatrunków. Nie wolno długotrwale moczyć stóp. Preferowany jest prysznic, a nie wanna ze stojącą wodą. Dobrze jest używać do mycia preparatów dedykowanych, w celu zmniejszania liczby bakterii, jak np. Manusan czy Octenisan. Zaraz po umyciu, zdezynfekować ranę antyseptykiem oraz zaaplikować dedykowany opatrunek.

Czy stała opieka podologa u osoby chorej na cukrzycę może zminimalizować ryzyko amputacji?

– W pewnym sensie, tak. Pacjent nie jest w stanie sam rozpoznać objawów ZSC. W efekcie dochodzi do bagatelizowania znaczących objawów, które predysponują do powstania ran. Regularne wizyty pozwalają na stałą kontrolę oraz szybką reakcję, połączoną z interwencją specjalisty. Podolodzy współpracują z Ośrodkami Leczenia Ran, chirurgami, ortopedami, dietetykami, pielęgniarkami, fizjoterapeutami, dzięki czemu mogą pacjenta odesłać na konsultację w ramach współpracy interdyscyplinarnej, na rzecz zdrowia i dobra pacjenta.

Przeczytaj także: Nowe czasopismo naukowe o leczeniu ran – „Forum Leczenia Ran”

Przeczytaj bezpłatnie pokrewny artykuł w czasopiśmie „Forum Zakażeń”:

Charakterystyka i zasady postępowania w przypadku infekcji stopy cukrzycowej